Badania profilaktyczne krok po kroku: dlaczego należy się regularnie badać?

Badania profilaktyczne: cholesterol trzymaj w ryzach!

Cholesterol, choć owiany złą sławą, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in. jest składnikiem budulcowym błon lipidowych oraz składnikiem otoczki mielinowej komórek nerwowych [1].

Produkowany jest w naszym organizmie i syntetyzowany przede wszystkim w wątrobie, jelitach i skórze. Przyjmujemy go też z pożywieniem, a jego źródłem są tłuszcze zwierzęce oraz produkty pochodzenia zwierzęcego, czyli mięso i jego przetwory, jaja oraz w mniejszym stopniu nabiał.

Cholesterol jest substancją nierozpuszczalną ani w wodzie, ani w osoczu krwi. W organizmie jest więc rozprowadzany za pomocą połączenia ze specjalnymi białkami transportowymi, tłuszczami i fosfolipidami. W ten sposób tworzy, rozpuszczalne w wodzie, struktury zwane lipoproteinami, z których dla nas najistotniejsze są HDL i LDL:

• lipoproteiny o małej gęstości (ang. low density lipoprotein – LDL) – potocznie nazywane złym cholesterolem, a to dlatego, że z łatwością przenikają przez ściany śródbłonka i "rozchodzą" się po całym organizmie, co w połączeniu m.in. z działaniem wolnych rodników, stanowi jeden z czynników prowadzących do miażdżycy;
• lipoproteiny o dużej gęstości (ang. high density lipoprotein – HDL) – to tzw. dobry cholesterol, który oczyszcza tkanki z nadmiaru cholesterolu i transportuje go do wątroby, do tego działa antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie i przeciwzakrzepowo [2, 3].

Cholesterol, jak każda inna substancja w organizmie, powinien być utrzymywany w normie. Nie powinno być go ani za mało, ani za dużo.

Szczególnie niebezpieczny jest jego nadmiar, ponieważ utrudnia swobodny przepływ krwi w naczyniach. Dochodzi wówczas do rozwoju miażdżycy, która powoduje niedokrwienie części ciała, co może zakończyć się chorobą wieńcową i zawałem, a także udarem mózgu.

Lipidogram – co to jest i dlaczego jest ważny?

Sposobem na ocenę gospodarki lipidowej w organizmie jest wykonanie profilu lipidowego, czyli lipidogramu. Jest to badanie, które określa we krwi poziom:

• cholesterolu całkowitego (TC),
• cholesterolu HDL (HDL-C),
• cholesterolu LDL (LDL-C),
• triglicerydów (TG),
• cholesterolu nie-HDL (nie-HDL-C; jest to bardzo ważny parametr oceny ryzyka sercowo-naczyniowego) [4].

Jak często badać cholesterol?

Lipidogram pozwala oszacować ryzyko sercowo-naczyniowe. Jest to badanie dostępne w ramach programu "Profilaktyka 40+". Może też na nie skierować lekarz POZ.

Warto je wykonywać regularnie: w przypadku osób po 20. roku życia raz na 5 lat, po 50. roku życia – przynajmniej raz na 2 lata, zwłaszcza jeśli:

• masz nieprawidłowe BMI (nadwaga, otyłość),
• jesteś osobą mało aktywną fizycznie,
• masz w rodzinie osoby z chorobami układu krążenia,
• palisz papierosy lub nadużywasz alkoholu,
• źle się odżywiasz.

Cholesterol a ciśnienie krwi

Lipidogram muszą też częściej wykonywać osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze i cukrzycę, bo choroby te – w połączeniu z zaburzeniami metabolizmu lipidów – znacząco zwiększają ryzyko sercowo-naczyniowe [5].

Do listy regularnie wykonywanych badań należy więc dopisać pomiar ciśnienia tętniczego (w warunkach domowych i w czasie wizyt lekarskich).

Poziom glukozy a cholesterol

Istotny jest również pomiar poziomu cukru we krwi, który może pomóc odpowiednio szybko wykryć cukrzycę.

Jest to o tyle istotne, że tej chorobie często towarzyszą zaburzenia metabolizmu lipidów, czyli dyslipidemie, co jest następstwem wzrostu insulinooporności i zmniejszenia wydzielania insuliny [6]. 

Jak utrzymać regularność badań profilaktycznych?

Zaburzenia przemiany lipidów są wciąż najbardziej rozpowszechnionym i najgorzej kontrolowanym czynnikiem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej w Polsce [4]. Już sama świadomość tego faktu powinna skłonić nas do regularnych badań.

Warto też pamiętać o starej maksymie, która mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Utrzymanie cholesterolu w ryzach nie jest zadaniem ekstremalnie trudnym. To w dużej mierze zdrowy tryb życia, który powinien uwzględniać odpowiednią i prawidłowo zbilansowaną dietę oraz regularną aktywność fizyczną.

Profilaktyka zdrowia serca krok po kroku

Zrezygnuj z tłuszczy trans (są to częściowo utwardzone oleje roślinne), które obecne są w margarynach twardych, gotowych wyrobach cukierniczych, zupach i sosach w proszku, słonych i słodkich przekąskach, żywności typu fast food.Codziennie jedz warzywa i owoce, które są źródłem witamin, minerałów i błonnika pokarmowego (ten ostatni składnik znajdziesz też w płatkach owsianych, kaszach gruboziarnistych i makaronach razowych).Włącz do diety żywność wzbogaconą w sterole roślinne, które zmniejszają wchłanianie cholesterolu i pomagają w jego usuwaniu z organizmu[4], np. jogurt pitny Danacol, który zawiera 1,6 g steroli roślinnych na porcję (100 g). Jest bez dodatku cukrów[5], a do wyboru są dwa warianty – o smaku klasycznym i o smaku truskawkowy

Jeśli spożywasz nabiał, wybieraj produkty o obniżonej zawartości tłuszczu (nie więcej niż 2 proc. tłuszczu).

• Wybieraj chude mięsa bez skóry: drób, cielęcinę, w umiarkowanych ilościach chudą wołowinę i wieprzowinę.
• W ramach przekąski sięgaj po orzechy, pestki i nasiona, które są dobrym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3.
• Staraj się jak najwięcej ruszać: zrezygnuj z pokonywania krótkich tras samochodem, biegaj, pływaj lub spaceruj z kijkami (nordic walking).
• Pij odpowiednią ilość wody (ok. 1,5-2 l na dobę).

O zdrowiu swojego serca porozmawiaj również z lekarzem POZ. Może on wystawić skierowanie na lipidogram, a w przypadku wykrycia nieprawidłowości zlecić odpowiednie działania (zmianę stylu życia lub farmakologię).

W przypadku współwystępowania zaburzeń lipidowych i nadwagi, otyłości lub cukrzycy lekarz może też wystawić skierowanie do poradni chorób metabolicznych celem bardziej szczegółowej diagnostyki i leczenia.

Bibliografia:

[1] Użarowska M, Surman M, Janik M, Dwie twarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranych schorzeń, t. 67, 2018, nr 2 (319): 375–390.

[2] Banach M, Jankowski P, Jóźwiak J i wsp. PoLA/CFPiP/ PCS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias for Family Physicians 2016. Arch Med Sci 2017; 13: 1-45.

[3] Wnęk D, Cholesterol - funkcje, źródła, frakcje, stężenie, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów [dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie, 12.10.2024 r.].

[4] Udowodniono, że sterole roślinne obniżają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca. Korzystny efekt występuje w przypadku spożywania 1,5–3 g steroli roślinnych dziennie. Istnieje wiele czynników ryzyka choroby wieńcowej serca. Zmiana jednego z nich może wywierać korzystny efekt lub go nie wywierać.

[5] Zawiera naturalnie występujące cukry.